Mga Craters sa Buwan: Ano ang Kahulugan?

-

Ang bilang ng mga crater (sa loob ng lawak ng lupain) ay ginagamit na paraan upang malaman ang edad (heolohikal) ng mga batuhan. Ang maraming bilang ng mga crater ay nagsasabi na ang batuhan ay may kalaunan na,  at ang madalang na bilang ng mga ito ay nagsasabi na ang ibabaw ng lupa ay nasa mas murang edad pa. Ang kaunting bilang ng crater ay dahil sa ito’y natabunan na muli ng mga prosesong pambulkan,  o kaya’y dahil sa erosyon o pagkatabon ng mga batuhan mula sa ibang bahagi ng lupain. Ginagamit ang bilang ng crater bilang pang-estima ng edad ng mga batuhan sa ibang planeta,  kapag hindi maaring gamitin ang mga paraan ng panukat  na ginagamit sa daigdig---tulad ng paggamit ng mga isotope,  at mga pagkakasunod-sunod na stratigrapiya ng mga batuhan.

Ang pagbibilang ng mga crater na ito ay ang ginagamit sa pagtataya ng mga edad ng ibabaw ng mga planeta,  at ng mga buwan ng Jupiter at Saturn.


Ang ating sariling buwan,  halimbawa,  ay mayroong dalawang bahagi:  ang bahagi na laging nakaharap sa mundo (o ang tinatawag na “Near side”),  at ang bahaging nakatalikod sa mundo (“Far side”).  Ang huli ay nagpapakita ng mas maraming  craters, at nangangahulugan na ang ibabaw ng bahaging ito ay mas nakakatanda kaysa sa nakaharap sa mundo na bahagi.  Ang bahagi naman na nakaharap sa mundo ay kinapapalooban ng mga “basins”  tulad ng Imbrium Basin,  mga lugar na sinasabing natabunan ng magma dahil sa paghampas ng mga asteroids o kometa noong panahon (lubhang napakalaking mga craters!),  o kaya’y dahil sa bulkanismo (i.e., Spudis et al., 2013).
 
Masasabi na ang ibabaw ng bahaging ito ay mas nakababata kaysa sa malayong bahagi.  Dahil din sa bilang ng mga crater na ito,  ay masasabi na ang buwan at ang mundo ay dumaan sa napakatagal na panahon ng pag-ulan ng mga meteoroids,  bilang proseso ng pagkabuo ng mga planeta/solar system noong 3-4.5 bilyong taon na ang nakalilipas.  Kaya masasabi na ang ibabaw ng buwan ay isang talaan ng ilang bilyong taon at hindi nagagalaw ng mga proseso tulad ng prosesong pantektoniko sa daigdig. Dapat samantalahin ang mga batuhan sa buwan  upang malaman ang kasaysayan ng solar system.


Babasahin:

Spudis, P. D., McGovern, P. J., & Kiefer, W. S. (2013). Large shield volcanoes on the Moon. Journal of Geophysical Research: Planets.

 
Larawan: Ang Lunar Near Side, bahaging nakaharap sa mundo (itaas); Lunar Far Side, bahaging nakatalikod sa mundo (ibaba). Mula sa Lunar Reconaissance Orbiter, NASA.

 

Mga Komento

Mag-post ng isang Komento

Mga sikat na post sa blog na ito

Bakit masyadong malalaki ang mga bulkan sa ibang Planeta?

-
Imahe
Ang mga bulkan na natatagpuan sa planetang Mars at Venus at sa buwan ng Jupiter na Io ay lubhang malalaki kumpara sa mga bulkan ng ating mundo.   Bakit?   Ang edipisyo o “flanks” ng mga bulkan ay gawa sa patuloy na pag-anod ng mga lava o tunaw na bato,   mga abo mula sa pagputok nag bulkan,   at iba pang mga bato na nanggagaling sa ilalim na lalagyan ng magma.   Dahil sa patuloy na pagputok ng bulkan,   ang mga edipisyo ay patuloy na lumalaki, dahil sa pagpatung-patong ng mga batong nabanggit…   Larawan:   Tagiliran ng mga bulkan at mga bundok:   Pinakamataas:   Olympus Mons (22 km ang taas),   Mars;   Mt. Everest sa Mundo (ilalim,   kanan); Maxwell Mons, Venus (ilalim, sa kaliwa). (Mula kay Mark Garlick)   Ang mga planeta ay karaniwang mas maliit ang gravity sa mundo,   kaya’t ang mga bato sa tagiliran ng bulkan ay mas kayang tumaas---mas kayang labanan ng friction ang pahatak na gravity sa proseso ng pagtarik nito.   Ganun din,   ang kawalan ng paggalaw ng mga plato t
Magbasa nang higit pa

Pitong Araw sa Isang Linggo, Saan ba Talaga ito Nagmula?

-
Imahe
Isa sa pinakamalaking katanungan sa lahat ay ang konsepto ng pitong araw sa isang linggo. Saan ba talaga ito nagmula? Totoo bang ang pagkalikha ng daigdig ay sa loob lamang ng pitong araw? Bagamat hindi sakop ng blog na ito ang usaping pangrelihyon, aking tatalakayin ang isa sa mga makabuluhang paliwanag mula sa agham ng astronomiya. Ang agham ng astronomiya ay siyang pangunahing paraan upang itala ang mga haba ng araw, ng buwan, ng taon, at mga panahon. Dahil sa astronomiya, ang sangkatauhan ay natutong itala ng tama ang panahon ng pagtatanim, pag-ani, panahon ng taglamig, tag-init, tagsibol, taglagas, ganoon na rin  ang tag-ulan. Ang pitong araw ay nagmula sa pag-ikot  ni Luna (pangalan ng Buwan na ating gagamitin para hindi nakakalito sa buwan na ibig sabihin ay panahon!) sa Mundo.  Ang isang sidereal na buwan (base sa pagharap ni Luna sa malalayong bituin) ay mayroong 27.3 na araw ang haba, samantalang ang synodic na buwan (base sa phase ni Luna)ay mayroong 29.5 na araw ang
Magbasa nang higit pa

Impact Craters

-
Imahe
Ano ang mangyayari kapag ang isang meteor (bulalakaw) ay tumama sa lupa? Ang mga bulalakaw ay maaring galing sa mga asteroid --- na gawa sa mga bato, metal (Nickel-Iron), at iba pang mga elemento na nagmula pa sa mga sangkap sa pagbuo ng Solar System. Mayroon ding iba’t-ibang laki ng mga sangkap na ito, mula sa kasin liit ng mga alikabok (dust particles), hanggang sa laki na halos pamplanetarya, tulad ng mga asteroid na Ceres (diametro at 950 km) at Vesta (525 km ang diametro). Bagamat ang karamihan sa mga asteroid ay nasa pagitan ng orbit ng Mars at Jupiter, mayroong ilan sa mga ito ay tumatawid sa orbit ng Mundo (ex. Near-Earth Objects o NEAs), at ang ilan dito ay nahihigop ng grabitasyon ng mundo at bumabagsak sa lupa bilang meteorite o bulalakaw.   Larawan. Mga orbit ng mga asteroid. Makikita na ang marami ay tumatawid sa orbit ng daigdig. Mula sa Solar System Dynamics Group, NASA JPL. Ang maliliit na mga bulalakaw ay kadalasang nasusunog at sumasabog sa itaas ng
Magbasa nang higit pa